Ubezwłasnowolnienie, dobrodziejstwo, czy konieczność?

W życiu spotykamy się z różnymi sytuacjami związanymi z członkami naszej rodziny, często trudnymi i bolesnymi. Szczególnie jest to trudne, gdy najbliższą nam osobę spotyka ciężka choroba psychiczna lub powodująca niesprawność intelektualną całkowitą lub  ograniczoną znacznym stopniu. Wiemy wówczas, że członek naszej rodziny nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować albo funkcjonuje w bardzo ograniczonym zakresie.

Co wówczas zrobić? Prawnie możemy podjąć działania poprzez wystąpienie do sądu o ubezwłasnowolnienie częściowe lub całkowite. Ktoś mógłby powiedzieć, ale jak tak można, pozbawić wszystkiego taką osobę, uniemożliwić Jej jakiekolwiek działanie? Otóż nic bardziej mylnego, bowiem ubezwłasnowolnienie jest wręcz wyrazem troski, pomocy i opieki wobec osób, które nie potrafią same się o siebie zatroszczyć, pomóc sobie i zaopiekować się sobą.

Ubezwłasnowolnienie może być częściowe lub całkowite w zależności od stanu osoby, która ma zostać poddana tej procedurze.

Ubezwłasnowolnienie częściowe.

Ubezwłasnowolnienie częściowe orzeka się tylko wobec osoby pełnoletniej (mającej pełną zdolność do czynności prawnych). Orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu częściowym może nastąpić z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności z powodu alkoholizmu lub narkomanii. Orzeczenie ubezwłasnowolnienia częściowego jest dopuszczalne, jeżeli danej osobie potrzebna jest pomoc przy prowadzeniu jej spraw, a stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego. Sąd wydający orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu częściowym nie jest związany treścią wniosku i ocenia według własnego uznania, czy zachodzą przesłanki ubezwłasnowolnienia częściowego, czy całkowitego.

Jeżeli wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe jest zasadny, sąd wydaje postanowienie o ubezwłasnowolnieniu częściowym oraz przesyła odpis swojego orzeczenia do sądu opiekuńczego w celu ustanowienia kuratora. Jest to istotna różnica w porównaniu do ubezwłasnowolnienia całkowitego, gdyż dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawiany jest opiekun prawny (chyba że pozostaje ona jeszcze pod władzą rodzicielską).

Ubezwłasnowolnienie całkowite

Ubezwłasnowolnioną całkowicie może być osoba, która ukończyła trzynaście lat. Orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu całkowitym może nastąpić na skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności alkoholizmu lub narkomanii. Przy czym przyczyny podane powyżej muszą doprowadzić do tego, że osoba taka nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu całkowitym powoduje pozbawienie osoby zdolności do czynności prawnych oraz następuje ustanowienie dla niej opiekuna prawnego, chyba że ubezwłasnowolniony pozostaje jeszcze pod władzą rodzicielską (wówczas opiekun nie jest ustanawiany).

Jaki jest tryb postępowania?

Postępowanie w sprawach o ubezwłasnowolnienie jest uregulowane Kodeksem postępowania cywilnego. W obu przypadkach, jest to postępowanie nieprocesowe, które toczy się przed sądem okręgowym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w razie braku miejsca zamieszkania – przed sądem miejsca pobytu takiej osoby. Wniosek do sądu może zostać zgłoszony przez małżonka danej osoby, jej krewnego w linii prostej (np. rodzica), rodzeństwo, dzieci, itp lub przedstawiciela ustawowego. Wniosek o ubezwłasnowolnienie może też złożyć prokurator.

We wniosku o ubezwłasnowolnienie powinno zostać określone, czy żąda się ubezwłasnowolnienia całkowitego czy częściowego.

Do wniosku należy dołączyć dokumenty potwierdzające przynależność osoby, która złożyła wniosek do kręgu osób uprawnionych, a zatem np. odpis aktu urodzenia, odpis aktu małżeństwa. Wymagane są również świadectwa o stanie zdrowia lub stanie umysłowym osoby, która ma być ubezwłasnowolniona; w przypadku osób upośledzonych umysłowo będą to np. świadectwo od lekarza psychiatry albo psychologa; w przypadku osób uzależnionych od alkoholu, np. zaświadczenie z poradni przeciwalkoholowej, może być też zaświadczenie od lekarza neurologa, jeśli upośledzenie umysłowe spowodowane jest chorobą neurologiczną.

Należy również wskazać opiekuna prawnego, który sprawowałby opiekę nad osobą ubezwłasnowolnioną, jeśli wniosek dotyczy ubezwłasnowolnienia całkowitego.

Jakie są skutki orzeczenia przez sąd ubezwłasnowolnienia częściowego?

Skutkiem ubezwłasnowolnienia częściowego jest ograniczenie takiej osoby w zdolnościach do czynności prawnych. Wobec tego osoba ubezwłasnowolniona częściowo może, dokonywać czynności prawnych, przez które zaciąga zobowiązania lub rozporządza swoimi prawami, ale za zgodą jej przedstawiciela ustawowego (kuratora). Może jednak bez zgody kuratora zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego (np. zawierać umowy sprzedaży podczas codziennych zakupów) oraz rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi.

Jakie są skutki orzeczenia przez sąd ubezwłasnowolnienia całkowitego?

Tutaj sytuacja wygląda inaczej niż przy ubezwłasnowolnieniu częściowym. Otóż, przede wszystkim osoba ubezwłasnowolniona całkowicie ma ustanowionego opiekuna. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie jest pozbawiona zdolności do czynności prawnych. To w rezultacie oznacza, że osoba ta nie może zawierać umów, a gdyby ich dokonała będą one nieważne. Może jednak, oczywiście o ile jest w stanie np. dokonywać drobnych zakupów, ale takie umowy stają się ważne z chwilą ich wykonania, o ile nie powodują  rażącego pokrzywdzenia osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie.

Dlatego też jeżeli mamy do czynienia z osobą, która z powodu jej upośledzenia nie może w ogóle samodzielnie funkcjonować lub funkcjonuje w ograniczonym zakresie, warto zastanowić się nad rozwiązaniem, które powyżej opisałam.